“The Velvet Sundown”: hoe AI de muziekindustrie uitdaagt

Het beroemdste nummer van The Velvet Sundown begint met een country-geïnspireerde gitaarriff. En vanaf de allereerste maten begint de mentale verbeelding: je stelt je een eindeloze weg voor je voor, ergens in de VS. Je ziet veel woestijn, zand, stof en cactussen. Een oldtimer met open dak tuft over het asfalt, de haren van de passagiers wapperend in de wind. En uit de autoradio hoor je de eerste woorden van de zanger: "Dust on the Wind, Boots on the Ground."

Het nummer "Dust on the Wind" van The Velvet Sundown verscheen op 5 juni op hun album "Floating on Echoes" en heeft sindsdien alleen al op de streamingdienst Spotify 1,8 miljoen streams verzameld. Ook de andere nummers van de band worden goed ontvangen: rockballads zoals "Drift Beyond the Flame" en "The Wind Still Knows Our Name" hebben views in de hoge zescijferige range. De rockband lijkt het ook enorm druk te hebben: binnen een paar weken hebben ze drie albums uitgebracht, die elk nog steeds aan populariteit winnen. Het aantal maandelijkse luisteraars op Spotify alleen al staat op 1,4 miljoen.

Toch is er één eigenaardigheid: The Velvet Sundown is eigenlijk geen echte band – en ze zitten ook niet constant in de studio. Het zogenaamde rockkwartet is in werkelijkheid een muziekgroep die is ontstaan door kunstmatige intelligentie. Hun succes leidt nu tot serieuze bezorgdheid en protesten in de muziekindustrie.

De fictieve band beweert uit vier leden te bestaan. Een door AI gegenereerde foto van de groep is te vinden op de streamingdiensten: de vier mannen dragen kleding uit de jaren 70, lang haar en een baard – de foto zelf is authentiek sepiakleurig. Een Instagram-profiel bevat meer afbeeldingen van de band: ze tonen de leden bij de kapper, tennissend, in de tourbus en aan het bowlen. De foto's zijn enthousiast ontvangen door volgers: "Ik kan niet wachten om jullie live te zien", schrijft iemand. Het is onduidelijk of dit serieus of ironisch bedoeld is.

Het niet-bestaan van de band was aanvankelijk dagenlang onduidelijk nadat de hype begon. Pas later veranderden de makers hun artiestenbiografie op de streamingplatforms. Ze geven nu toe dat niet alleen de band zelf, maar ook hun muziek, met behulp van kunstmatige intelligentie (AI) is gemaakt. The Velvet Sundown wordt nu expliciet omschreven als een "synthetisch muziekproject". Het wordt "geleid door menselijke creativiteit en gecomponeerd, gescoord en gevisualiseerd met behulp van kunstmatige intelligentie." De makers verkopen hun creatie ook als een ambigu kunstproject. Het is "een spiegel", een "voortdurende artistieke provocatie die de grenzen van auteurschap, identiteit en de toekomst van muziek zelf in het tijdperk van AI ter discussie stelt."

Sterker nog, The Velvet Sundown doet nu precies waar makers van muziek al lang voor waarschuwen. Een puur fictieve band vormt serieuze concurrentie voor echte artiesten. De groep genereert momenteel veel hype, alsof het een echte nieuwkomer is. Tegelijkertijd "produceert" The Velvet Sundown hits en albums met een frequentie die geen enkele echte artiest ooit zou kunnen bereiken.

Het is een ontwikkeling die de afgelopen maanden al zichtbaar was. AI-nummers hebben de laatste tijd herhaaldelijk enorme streamingaantallen behaald – maar het ging daarbij vaak om flauwe grapjes met weinig muzikale waarde. De virale hitlijsten van Spotify stonden soms bovenaan met overdreven ranzige oldies die vrolijk zongen over seks en seksueel overdraagbare aandoeningen; vorig jaar was het nummer "Verknallt in einen Talahon" (Verliefd op een Talahon) de eerste AI-hit die de Duitse hitlijsten haalde. Zulke "kunstwerken" zijn mogelijk met slechts twee muisklikken: AI-diensten zoals Suno of Udio hebben slechts een paar trefwoorden nodig om binnen enkele seconden een nummer te creëren.

Het begon allemaal met een grap: Josua Waghubinger gebruikte kunstmatige intelligentie om een nummer te maken over het jeugdwoord "Talahon". Nu is zijn nummer het eerste AI-nummer dat de Duitse hitlijsten heeft bereikt. Is dat goed of slecht?

Een andere businesslijn: afspeellijsten gebaseerd op stemming. Met name de streamingdienst Spotify wordt er al lang van beschuldigd afspeellijsten voor "in slaap vallen", "wakker worden" of "regenachtige dagen" te vullen met massaal geproduceerde, generieke muziek die de streamingdienst naar verluidt goedkoop inkoopt. Recentelijk zijn er ook herhaaldelijk beschuldigingen geweest dat dergelijke afspeellijsten gebruik zouden maken van AI-muziek.

Dat een nepband nu bijna een ster is geworden omdat hij aanvankelijk niet als zodanig wordt herkend, is nieuw. Muziekjournalist Tim Ingham schrijft in een artikel dat The Velvet Sundown ook al in algoritmisch gesorteerde afspeellijsten van talloze Spotify-gebruikers is verschenen. En de nepband verkeert blijkbaar in goed gezelschap: AI-artiesten zoals de vermeende countryzanger Aventhis worden daar ook massaal voorgesteld. Op YouTube worden zijn nummers enthousiast becommentarieerd alsof het een echte artiest is – en de artiest reageert daar zelfs op zijn fans.

Er is een reden waarom AI-muziek nauwelijks meer als zodanig opvalt: de technologie achter de nummers wordt voortdurend verbeterd. In "Dust on the Wind" van The Velvet Sundown worden de instrumenten en rockstijl van de jaren 70 vrijwel exact nagebootst, tot in de kleinste details – zoals het overmatige gebruik van het stereo-effect op de gitaar.

Alleen wie goed luistert, ontdekt de typische artefacten die vaak in AI-muziek voorkomen – bijvoorbeeld in de stem van de vermeende zanger. Die klinkt glad, ietwat blikkerig, en het volume en de intensiteit van de stem veranderen nauwelijks.

De tekst klinkt ook wat vlak: er zitten geen ongebruikelijke stijlfiguren, metaforen of zelfs politieke of maatschappijkritische toespelingen in de nummers. In plaats daarvan zijn het formulerijmen: "Dust on the Wind, Boots on the Ground / Smoke in the Sky, no Peace found / Rivers run red, the Drums roll slow / Tell me, Brother, where do we go?"

Ondertussen is er discussie over de vraag of het hoge aantal views van de nepartiesten wel echt is – er zijn in ieder geval aanwijzingen dat ze mogelijk tot op zekere hoogte gemanipuleerd zijn. Deze ontwikkeling baart de muziekindustrie echter zorgen: naarmate AI-muziek de platforms overspoelt, zal het aandeel streaminginkomsten van echte muziekmakers steeds kleiner worden.

Labelmanager Stevie Red McMinn klaagt op TikTok: Het feit dat The Velvet Sundown daadwerkelijk honderdduizenden luisteraars bereikt, bewijst dat we nu "in een dystopie" leven. "Hoe is dat mogelijk? Waarom mag dat überhaupt? (...) Het is zo deprimerend, (...) de muziek is volkomen zielloos, droog, heeft totaal geen vibe."

TikToker "The Needle Tok" klaagt: "Dit AI-muziekgedoe wordt steeds gekker, alomtegenwoordiger en infecteert alles." Waar AI-nummers ooit "incognito" op afspeellijsten stonden, hebben we nu nepbands met echte merknamen. Singer-songwriter Matt Felix vraagt zich af: "Is dit het einde? Of is er nog iets aan te doen? Het is behoorlijk eng."

Ook de streamingdiensten zelf krijgen herhaaldelijk kritiek: vrijwel geen enkel platform labelt momenteel AI-muziek als zodanig. Alleen het Franse platform Deezer kondigde enkele maanden geleden aan dat het overeenkomstige nummers zou markeren en uit de geautomatiseerde suggesties zou verwijderen. Ook hier hebben de genoemde AI-artiesten geen succes geboekt: The Velvet Sundown heeft slechts zo'n 950 zogenaamde fans op Deezer, en Aventhis slechts 50.

In reactie op een verzoek van het RedaktionsNetzwerk Deutschland (RND) verklaarde Spotify dat het momenteel werkt aan een industriestandaard voor het labelen van AI-muziek. "Zodra er een uniforme aanpak beschikbaar is, zullen we zorgvuldig overwegen hoe we deze kunnen implementeren."

Ook de manier waarop AI-muziek wordt getraind, is bekritiseerd – de sfeervolle countrynummers komen immers niet zomaar uit de lucht vallen. Liz Pelly, auteur van het Spotify-kritische boek "Mood Machine", vertelde The Guardian dat onafhankelijke artiesten mogelijk worden uitgebuit door de mensen achter de AI-bands. Haar muziek is waarschijnlijk getraind met behulp van die van echte bands. De auteur pleit voor meer transparantie in het gebruik van AI-muziek: "We moeten ervoor zorgen dat niet alleen de belangen van popsterren worden beschermd. Alle artiesten moeten de mogelijkheid hebben om te weten of hun werk op deze manier is uitgebuit."

Overigens is het onduidelijk wie het AI-project The Velvet Sundown precies heeft bedacht – noch de muziekstreamingdiensten, noch de socialemediaprofielen geven informatie over de mensen achter de schermen. Een feit dat inmiddels ook copycats heeft aangetrokken.

Begin juli nam muziektijdschrift Rolling Stone contact op met een vermeende woordvoerder van de band , die een X-account voor het project beheert. Hij praatte opgewekt over zijn motivatie achter zijn band. Later bleek dat de man er blijkbaar nooit iets mee te maken had gehad – hij probeerde alleen maar vertegenwoordigers van de media te misleiden. Er zijn ook verschillende Instagram-profielen van de band die vermoedelijk nep zijn.

Eén ding is duidelijk: al deze controverse zal waarschijnlijk nog meer aandacht vestigen op de verkeerde band. Vrijdag stond het nummer "Dust on the Wind" bovenaan de Spotify Viral-hitlijsten in verschillende landen, waaronder de VS, Canada, Nederland, Noorwegen, het VK, Zweden en Finland. Het is goed mogelijk dat deze trend een permanent karakter krijgt.